Pentimento


06.08.2019


Rembrandt’ın şaheseri "Old Man in Military Costume”/“Asker Kostümlü Yaşlı Adam” eserinin, ileri düzey X ışınlarıyla çekilmiş halinde sürpriz sonuçla karşılaşır araştırmacılar. Çok iyi bilinen resmin arkasında, ressamın ilk başta niyetlendiği ama sonra vazgeçtiği tersinde çizilmiş bir kadın portresi görünür. 

Ressam, başladığı bir resmi beğenmeyince, tuvali değiştirmek yerine, önceki resmin üzerine yeni bir resim yapar. Bu durum, son derece insanîdir; sanatını icra eden ressam da sanat karşısında acemidir, amatördür. Bir aşamada pişmanlık yaşayabilir; yeni bir boya ile eski hatasının üzerini kapatmak ister.

Ressam önceki “hata”sını kapatmak için üzerine daha kalın boya sürer, fırçasını daha sert kullanır. Boyayı ne kadar sürerse sürsün, kendi gözüne önceki hatası görünür. Bir başkasının gözünden saklanan eski hata, ressamın gözünden bir türlü kaçmaz. Hep oradadır. Yıllar içinde üstteki boyanın saydamlaşmasıyla kendiliğinden açığa çıktığı da olur eski hatanın. Resim sanatında, bu duruma, “pentimento” denir. İtalyanca pişmanlık anlamına gelen “pentirsi” kelimesinden kök alır. Bu anlamıyla, pentimento, insanın geçmiş yaşantısının gizli yollardan, tanımsız usullerle, şimdisine hükmetmesinin de anlatımıdır.

Nerede bir abartılı tepki varsa, orada daha üzeri kapatılmak istenen gizli bir yara, üstü örtülmüş bir travma, unutulmuş bir acı, acıtan ve ısıran bir suçluluk hali vardır. Geçmişindeki hatayı başkasının üzerinde gören insan, farkına varmadan, kendi sırrının açığa çıktığını, gizle(n)diği suçunun gammazlandığını hisseder.

Ahlaklı olmak yerine ahlakçı kesilir. Başkalarının düzelterek kendini düzelteceğini sanır. Yine de bilinçaltının oynadığı bir oyundur bu… Gerçek bir insan hatasız olamaz, kusursuz olamaz.

Resim uzmanları sahte bir resimle gerçeğini birbirinden ayırırken “pentimento” ararlar. Sahtekârlar, hiç hata yapmazlar, çünkü sahiden tuvalin karşısında değildirler. Resmin son halini kopyalarlar; o kadar. Ama gerçek resmin altında hatalı bir tabaka saklıdır, pişmanlık izi görünür.

İnsan, ancak hatasıyla insandır. Sahici insan hatasını kabul eder, pişmanlıklarını dürüstçe yaşar. Ressam tuval karşısında ne kadar acemi ise, insan hayat karşısında o kadar acemidir…